Stane Sever
Življenjepis
Stane Sever, gledališki in filmski igralec, eden najuglednejših slovenskih umetnikov, se je rodil 21. novembra 1914 na Viču v Ljubljani. Maturiral je leta 1936 v Mariboru, še pred tem pa je že stal na odrskih deskah, saj je igral v viškem sokolskem gledališču in Šentjakobskem gledališču. Prvi preboj je dosegel komaj dvajsetleten, leta 1934 z vlogo pisarja Mrve v gledališki predstavi Lepa Vida, ko je nastopil v ljubljanski Drami. Kmalu je postal eden vodilnih igralcev tega slovenskega gledališča, ostal pa je vse do leta 1968.
Poleg igralske je vodil tudi akademsko kariero, saj je leta 1950 postal honorarni predavatelj za dramsko igro in umetniško besedo, leta 1966 pa je postal izredni profesor na Akademiji za gledališče, radio, film in televizijo (AGRFT).
V svojem ustvarjalnem obdobju je nanizal več sto različnih gledaliških in filmskih vlog. Umrl je 18. decembra 1970 v Ribnici na Pohorju.
Vloge v gledališču
1960 - 1969
- 1969 Polkovnik Kottwitz; Heinrich von Kleist PRINC HOMBURŠKI, r. Slavko Jan, SNG Drama Ljubljana
- 1969 Patriarh oglejski; Dominik Smole KRST PRI SAVICI, r. France Jamnik, SNG Drama Ljubljana
- 1968 Samson; Primož Kozak KONGRES, r. Žarko Petan, SNG Drama Ljubljana
- 1968 Estragon; Samuel Beckett ČAKAJOČ NA GODOTA, r. France Jamnik, SNG Drama Ljubljana
- 1967 Max; Harold Pinter VRNITEV, r. Žarko Petan, SNG Drama Ljubljana
- 1967 Župnik; Ivan Cankar HLAPCI, r. Slavko Jan, SNG Drama Ljubljana
- 1967 Pandarus; William Shakespeare TROILUS IN KRESIDA, r. France Jamnik, SNG Drama Ljubljana
- 1967 Sivi; Miha Remec DELAVNICA OBLAKOV, r. Mile Korun, SNG Drama Ljubljana
- 1966 Sir Thomas More; Robert Bolt ČLOVEK ZA VSE ČASE, r. Slavko Jan, SNG Drama Ljubljana
- 1966 Baron Naletel; Anton Tomaž Linhart TA VESELI DAN ali MATIČEK SE ŽENI, r. Viktor Molka, SNG Drama Ljubljana
- 1965 Goetz; Jean-Paul Sartre HUDIČ IN LJUBI BOG, r. France Jamnik, SNG Drama Ljubljana
- 1965 Župan; Ivan Cankar POHUJŠANJE V DOLINI ŠENTFLORJANSKI, r. Mile Korun, SNG Drama Ljubljana
- 1964 Tonton; Arthur Adamov POMLAD 71, r. Bojan Stupica, SNG Drama Ljubljana
- 1964 Lear; William Shakespeare KRALJ LEAR, r. Mile Korun, SNG Drama Ljubljana
- 1963 Pat; Brendan Behan TALEC, r. Mile Korun, SNG Drama Ljubljana
- 1963 Baron Lenbach; Miroslav Krleža V AGONIJI, r. France Jamnik, SNG Drama Ljubljana
- 1962 Glavni urednik; Miloš Mikeln ADMINISTRATIVNA BALADA, r. Mile Korun, SNG Drama Ljubljana
- 1962 Baron Žiga Zois; Bratko Kreft KRAJNSKI KOMEDIJANTI, r. Bratko Kreft, SNG Drama Ljubljana
- 1962 Romulus Augustus; Friedrich Dürrenmatt ROMULUS VELIKI, r. Bojan Stupica, SNG Drama Ljubljana
- 1961 Jožef Kantor; Ivan Cankar KRALJ NA BETAJNOVI, r. Slavko Jan, SNG Drama Ljubljana
- 1961 Igralec; Igor Torkar SVETLOBA SENCE, r. Stane Sever, SNG Drama Ljubljana
- 1961 Jonatan Jeremija Peachum; Bertolt Brecht, Kurt Weill OPERA ZA TRI GROŠE, r. France Jamnik, SNG Drama Ljubljana
- 1961 Aleksij pl. Gornik; Ivan Cankar ZA NARODOV BLAGOR, r. Igor Pretnar, Mestno gledališče ljubljansko
- 1960 Teiresias; Dominik Smole ANTIGONA, r. Slavko Jan, SNG Drama Ljubljana
- 1960 Klobčič; William Shakespeare SEN KRESNE NOČI, r. Bratko Kreft, SNG Drama Ljubljana
- 1960 Aretej; Miroslav Krleža ARETEJ ali LEGENDA O SVETI ANCILI, r. Slavko Jan, SNG Drama Ljubljana
1950 - 1959
- 1959 Ornifle; Jean Anouilh ORNIFLE ali SAPICA, r. France Jamnik, SNG Drama Ljubljana
- 1959 Št. 8; Reginald Rose, Horst Budjuhn DVANAJST POROTNIKOV, r. Slavko Jan, SNG Drama Ljubljana
- 1959 Šimen; Marin Držić BOTER ANDRAŽ, r. France Jamnik, SNG Drama Ljubljana
- 1959 Fonza; Matej Bor ZVEZDE SO VEČNE, r. Slavko Jan, SNG Drama Ljubljana
- 1959 Karel VI.; William Shakespeare KRALJ HENRIK V., r. Bratko Kreft, SNG Drama Ljubljana
- 1958 Pobedonosikov; Vladimir Majakovski VELIKA ŽEHTA, r. Viktor Molka, SNG Drama Ljubljana
- 1958 Aleksej pl. Gornik; Ivan Cankar ZA NARODOV BLAGOR, r. Mile Korun, SNG Drama Ljubljana
- 1958 Švejk; Bertolt Brecht ŠVEJK V DRUGI SVETOVNI VOJNI, r. France Jamnik, SNG Drama Ljubljana
- 1958 Ill; Friedrich Dürrenmatt OBISK STARE GOSPE, r. Jože Tiran, Mestno gledališče ljubljansko
- 1957 Aleksej; Vsevolod Vitaljevič Višnevskij, Bratko Kreft OPTIMISTIČNA TRAGEDIJA, r. Bratko Kreft, SNG Drama Ljubljana
- 1957 Baron Naletel; Anton Tomaž Linhart TA VESELI DAN ali MATIČEK SE ŽENI, r. Viktor Molka, SNG Drama Ljubljana
- 1957 Oidipus; Sofokles KRALJ OIDIPUS, r. Slavko Jan, SNG Drama Ljubljana
- 1957 Pevec Arkadij Čeidze, Vaški pisar Azdak; Bertolt Brecht KAVKAŠKI KROG S KREDO, r. France Jamnik, SNG Drama Ljubljana
- 1956 Alfieri; Arthur Miller POGLED Z MOSTU, r. Slavko Jan, SNG Drama Ljubljana
- 1956 Puhle; William Shakespeare HISTORIJA O HENRIKU IV., II. del, r. Bratko Kreft, SNG Drama Ljubljana
- 1956 Jerman; Ivan Cankar HLAPCI - Obnovljena uprizoritev iz leta 1948, r. Slavko Jan, SNG Drama Ljubljana
- 1955 Richard Sherman; George Axelrod SEDEM LET SKOMIN, r. Igor Pretnar, SNG Drama Ljubljana
- 1955 Drvar; Federico García Lorca SVATBA KRVI, r. Viktor Molka, SNG Drama Ljubljana
- 1955 John Proctor; Arthur Miller LOV NA ČAROVNICE, r. Slavko Jan, SNG Drama Ljubljana
- 1955 Maestro Servandoni; Peter Ustinov TROBI KAKOR HOČEŠ, r. Slavko Jan, SNG Drama Ljubljana
- 1954 Cyrano de Bergerac; Edmond Rostand CYRANO DE BERGERAC, r. Slavko Jan, SNG Drama Ljubljana
- 1954 Jimmy Dingwell; Elmer Harris MOLČEČA USTA, r. Viktor Molka, SNG Drama Ljubljana
- 1954 Brat Janez; William Shakespeare ROMEO IN JULIJA, r. Slavko Jan, SNG Drama Ljubljana
- 1954 Dr. Libbard; Aldous Huxley GIOCONDIN NASMEH, r. Slavko Jan, SNG Drama Ljubljana
- 1953 Mrkač, kralj živali; Igor Torkar PRAVLJICA O SMEHU, r. Slavko Jan, SNG Drama Ljubljana
- 1953 Gospod Jourdain; Jean-Baptiste Poquelin Molière ŽLAHTNI MEŠČAN, r. Hinko Leskovšek, SNG Drama Ljubljana
- 1953 Neznanec; Vasja Ocvirk KO BI PADLI OŽIVELI, r. Stane Sever, Mestno gledališče ljubljansko
- 1953 Miljenko Murtić; Josip Kulundžić ČLOVEK JE DOBER, r. Slavko Jan, SNG Drama Ljubljana
- 1953 Miha Čamernik; Matej Bor KOLESA TEME, r. Vladimir Skrbinšek, SNG Drama Ljubljana
- 1953 Bur; Jean Racine BRITANIK, r. Slavko Jan, SNG Drama Ljubljana
- 1953 Baron Naletel; TA VESELI DAN ali MATIČEK SE ŽENI, r. Viktor Molka, SNG Drama Ljubljana
- 1953 Baron Lenbach; Miroslav Krleža V AGONIJI, r. Bojan Stupica, Milan Skrbinšek, SNG Drama Ljubljana
- 1952 Kaplan Stogumberski; George Bernard Shaw SVETA IVANA, r. Slavko Jan, SNG Drama Ljubljana
- 1952 Rihard, vojvoda Gloster, kasneje kralj Rihard III.; William Shakespeare RIHARD TRETJI, r. Branko Gavella, SNG Drama Ljubljana
- 1952 Hsi Ping-Kvej; S. I. Hsiung GOSPA BISERNA REKA, r. Bratko Kreft, SNG Drama Ljubljana
- 1951 Mengo; Lope De Vega FUENTEOVEJUNA, r. Bojan Stupica, SNG Drama Ljubljana
- 1951 Peter Klepec; Ferdo Kozak PROFESOR KLEPEC, r. Vladimir Skrbinšek, SNG Drama Ljubljana
- 1951 Volpone; Ben Jonson VOLPONE, r. Slavko Jan, SNG Drama Ljubljana
- 1951 Venger-Ugarković; Miroslav Krleža VUČJAK, r. Branko Gavella, SNG Drama Ljubljana
- 1950 Krištof Kobar, imenovan Peter; Ivan Cankar POHUJŠANJE V DOLINI ŠENTFLORJANSKI, r. Slavko Jan, SNG Drama Ljubljana
- 1950 Pravdač; Bratko Kreft CELJSKI GROFJE, r. Bratko Kreft, SNG Drama Ljubljana
- 1950 Grof Egmont; Johann Wolfgang Goethe EGMONT, r. Branko Gavella, SNG Drama Ljubljana
- 1950 Serapion Mardarič Gradobojev; Aleksandr Nikolaevič Ostrovskij GOREČE SRCE, r. Fran Žižek, SNG Drama Ljubljana
1940 - 1949
- 1949 Edgar; William Shakespeare KRALJ LEAR, r. Branko Gavella, SNG Drama Ljubljana
- 1949 Pavel Afanasjevič Famusov; Aleksander Sergejevič Gribojedov GORJE PAMETNEMU, r. Branko Gavella, SNG Drama Ljubljana
- 1948 Mister Joseph Jacobs ml.; Evgenij Petrovič Petrov OTOK MIRU, r. Fran Žižek, SNG Drama Ljubljana
- 1948 Jerman; Ivan Cankar HLAPCI, r. Slavko Jan, SNG Drama Ljubljana
- 1948 Matiček; Bratko Kreft KRAJNSKI KOMEDIJANTI, r. Bratko Kreft, SNG Drama Ljubljana
- 1948 Ignatij Iljič Špigelski; Ivan Sergejevič Turgenev MESEC DNI NA KMETIH, r. Branko Gavella, SNG Drama Ljubljana
- 1948 Josip Surface; Richard Brinsley Sheridan ŠOLA ZA OBREKOVANJE, r. Fran Žižek, SNG Drama Ljubljana
- 1948 Maksimov Borjka; Boris Andrejevič Lavrenev ZA SREČO TISTIH, KI SO NA MORJU, r. Fran Žižek, SNG Drama Ljubljana
- 1948 Klavdij, Hamlet; William Shakespeare HAMLET, r. Branko Gavella, SNG Drama Ljubljana
- 1947 Matvej Iljič Maljko; Aleksandr Nikolaevič Afinogenov V TAJGI, r. Slavko Jan, SNG Drama Ljubljana
- 1947 Kruticki; Aleksandr Nikolaevič Ostrovskij ŠE TAK LISJAK SE NAZADNJE UJAME, r. Bojan Stupica, SNG Drama Ljubljana
- 1947 Maks; Ivan Cankar KRALJ NA BETAJNOVI, r. Milan Skrbinšek, SNG Drama Ljubljana
- 1946 Pavel; J. Laptev, M. Vodopjanov DRUŽINSKA SREČA, r. Slavko Jan, SNG Drama Ljubljana
- 1946 Trisotin; Jean-Baptiste Poquelin Molière UČENE ŽENSKE, r. Slavko Jan, SNG Drama Ljubljana
- 1946 Johan, sluga; Miroslav Krleža GOSPODA GLEMBAJEVI, r. Bojan Stupica, SNG Drama Ljubljana
- 1946 Ivan Pasanec; Bratko Kreft VELIKA PUNTARIJA, r. Bojan Stupica, SNG Drama Ljubljana
- 1946 Nikolaj Sergejevič Loginov; Boris Leont´evič Gorbatov MLADOST OČETOV, r. Bojan Stupica, SNG Drama Ljubljana
- 1946 Linca; Igor Torkar VELIKA PREIZKUŠNJA, r. Vladimir Skrbinšek, SNG Drama Ljubljana
- 1946 Baron Lenbach; Miroslav Krleža V AGONIJI, r. Bojan Stupica, SNG Drama Ljubljana
- 1946 Lipe; Carlo Goldoni PRIMORSKE ZDRAHE, r. Bojan Stupica, SNG Drama Ljubljana
- 1945 Pavle Marić; Branislav Nušić POKOJNIK, r. Vladimir Skrbinšek, SNG Drama Ljubljana
- 1945 Andrej Krim; Vitomil Zupan ROJSTVO V NEVIHTI, r. Bojan Stupica, SNG Drama Ljubljana
- 1945 Arnolphe, z drugim imenom M. de la Souche; Jean-Baptiste Poquelin Molière ŠOLA ZA ŽENE, r. Bojan Stupica, SNG Drama Ljubljana
- 1945 Nac; Stanko Majcen MATERE, r. Milan Skrbinšek, SNG Drama Ljubljana
- 1945 Jan Hök; Božena Begović GÖSTA BERLING, r. Ciril Debevec, SNG Drama Ljubljana
- 1944 Jaques; Marcel Achard ŽIVLJENJE JE LEPO, r. Osip Šest, SNG Drama Ljubljana
- 1944 Ing. arh. Poljščak; Radivoj Rehar SEPTEMBER, r. Milan Skrbinšek, SNG Drama Ljubljana
- 1944 Norec; William Shakespeare KAR HOČETE ali NA VEČER SVETIH TREH KRALJEV, r. Osip Šest, SNG Drama Ljubljana
- 1944 Matiček; Anton Tomaž Linhart VESELI DAN ali MATIČEK SE ŽENI, r. Milan Pavlovčič, SNG Drama Ljubljana
- 1944 Beralde; Jean-Baptiste Poquelin Molière NAMIŠLJENI BOLNIK, r. Jože Kovič, SNG Drama Ljubljana
- 1944 Turen; Anton Leskovec VERA IN NEVERA, r. Milan Skrbinšek, SNG Drama Ljubljana
- 1941 Flore Briga; Anton Leskovec DVA BREGOVA, r. Osip Šest, SNG Drama Ljubljana
- 1941 Laert; William Shakespeare HAMLET, r. Bratko Kreft, SNG Drama Ljubljana
- 1941 Henrik Anžovinski; Rino Alessi KATARINA MEDIČEJSKA, r. Bratko Kreft, SNG Drama Ljubljana
- 1941 Dromio Efežan; William Shakespeare KOMEDIJA ZMEŠNJAV, r. Osip Šest, SNG Drama Ljubljana
- 1941 Jojo; Alfred Gehri ŠESTO NADSTROPJE, r. Bratko Kreft, SNG Drama Ljubljana
- 1940 Čang-Ling; Klabund KROG S KREDO, r. Ciril Debevec, SNG Drama Ljubljana
- 1940 Vlado Danej; Anton Funtek TEKMA, r. Milan Skrbinšek, SNG Drama Ljubljana
- 1940 Wurm; Friedrich Schiller KOVARSTVO IN LJUBEZEN, r. Peter Malec, SNG Drama Ljubljana
- 1940 Martin; Finžgar Fran Saleški RAZVALINA ŽIVLJENJA, r. Milan Skrbinšek, SNG Drama Ljubljana
- 1940 Notar; Ivan Cankar POHUJŠANJE V DOLINI ŠENTFLORJANSKI, r. Osip Šest, SNG Drama Ljubljana
- 1940 Tybalt; William Shakespeare ROMEO IN JULIJA, r. Bratko Kreft, SNG Drama Ljubljana
- 1940 Kos; Finžgar Fran Saleški NAŠA KRI, r. Milan Skrbinšek, SNG Drama Ljubljana
- 1940 Gildenstern; William Shakespeare HAMLET, r. Osip Šest, SNG Drama Ljubljana
- 1940 Peter Ivanovič Bobčinskij; Nikolaj Vasiljevič Gogolj REVIZOR, r. Bratko Kreft, SNG Drama Ljubljana
- 1940 Gospod Ropotec, stričnik; David Garrick VARH, r. Osip Šest, SNG Drama Ljubljana
- 1940 Blazij Couture; François Mauriac ASMODEJ, r. Milan Skrbinšek, SNG Drama Ljubljana
- 1940 Janez Skočir; Ferdo Kozak PROFESOR KLEPEC, r. Bratko Kreft, SNG Drama Ljubljana
1930 - 1939
- 1939 Fouettard; Georges Courteline BOUBOUROCHE, r. Osip Šest, SNG Drama Ljubljana
- 1939 Floche; Georges Courteline PRILJUDNI KOMISAR, r. Osip Šest, SNG Drama Ljubljana
- 1939 Drugi zborovodja; Sofokles ANTIGONA, r. Fran Lipah, SNG Drama Ljubljana
- 1939 Rihard Dudgeon; George Bernard Shaw HUDIČEV UČENEC, r. Bratko Kreft, SNG Drama Ljubljana
- 1939 Janez Tahi, Grabež; Anton Medved KACIJANAR, r. Osip Šest, SNG Drama Ljubljana
- 1939 Hans Olbrich; Sándor Békeffi NEOPRAVIČENA URA, r. Osip Šest, SNG Drama Ljubljana
- 1939 Roderigo; William Shakespeare OTHELLO, r. Osip Šest, SNG Drama Ljubljana
- 1939 Štifler; Nepomuk Nestroy Johann UTOPLJENCA, r. Osip Šest, SNG Drama Ljubljana
- 1939 Častnik, Budkijevič, Častnik; Lev Nikolajevič Tolstoj ŽIVI MRTVEC, r. Osip Šest, SNG Drama Ljubljana
- 1939 Simon Muhič; Lojze Štandeker PREVARA, r. Bratko Kreft, SNG Drama Ljubljana
- 1939 Nace, kmet; Ivan Cankar HLAPCI, r. Ciril Debevec, SNG Drama Ljubljana
- 1939 Franci; Karel Piskoř UPNIKI NA PLAN!, r. Osip Šest, SNG Drama Ljubljana
- 1938 Postrešček, Ruski dežurni oficir - reditelj, Dobrovoljec Trifun; Pavel Golia DOBRUDŽA 1916, r. Osip Šest, SNG Drama Ljubljana
- 1938 Harold Russ; John Boynton Priestley BREZOV GAJ, r. Bratko Kreft, SNG Drama Ljubljana
- 1938 Tuji mož; Stanko Cajnkar POTOPLJENI SVET, r. Ciril Debevec, SNG Drama Ljubljana
- 1938 G. Filerin; Jean-Baptiste Poquelin Molière LJUBEZEN - ZDRAVNIK, r. Osip Šest, SNG Drama Ljubljana
- 1938 Simola; Hella Wuolijoki ŽENE NA NISKAVUORIJU, r. Bratko Kreft, SNG Drama Ljubljana
- 1938 Drnolec; Finžgar Fran Saleški VERIGA, r. Milan Skrbinšek, SNG Drama Ljubljana
- 1938 Golob; Aleksej Konstantinovič Tolstoj CAR FJODOR, r. Ciril Debevec, SNG Drama Ljubljana
- 1938 Stjepan Iljin; Vasilij Vasiljevič Škvarkin IZPIT ZA ŽIVLJENJE, r. Bojan Stupica, SNG Drama Ljubljana
- 1938 Durdik; Emil Synek NOČNA SLUŽBA, r. Bratko Kreft, SNG Drama Ljubljana
- 1938 Aljoša; Branislav Nušić POKOJNIK, r. Ciril Debevec, SNG Drama Ljubljana
- 1938 Friderikov pisar; Oton Župančič VERONIKA DESENIŠKA, r. Ciril Debevec, SNG Drama Ljubljana
- 1937 Egiptovski Fefe; Édouard Bourdet SVEDROVCI, r. Bojan Stupica, SNG Drama Ljubljana
- 1937 Tretji gobavec; Karel Čapek BELA BOLEZEN, r. Ciril Debevec, SNG Drama Ljubljana
- 1937 Adolf Meglič; Gustav Kadelburg ŠIMKOVI, r. Bojan Stupica, SNG Drama Ljubljana
- 1937 Wacek; Marian Hemar FIRMA, r. Ciril Debevec, SNG Drama Ljubljana
- 1937 Prvi upnik; Aleksandr Vasiljevič Suhovo Kobylin TARELKINOVA SMRT, r. Bojan Stupica, SNG Drama Ljubljana
- 1937 Odrski delavec; Bertolt Brecht, Kurt Weill BERAŠKA OPERA, r. Bojan Stupica, SNG Drama Ljubljana
- 1937 Trbulek; Josip Pahor VINIČARJI, r. Bratko Kreft, SNG Drama Ljubljana
- 1937 Metel Cimber, Titinij; William Shakespeare JULIJ CEZAR, r. Osip Šest, SNG Drama Ljubljana
- 1937 Kadet, Bellerose; Edmond Rostand CYRANO DE BERGERAC, r. Ciril Debevec, SNG Drama Ljubljana
Vloge na filmu in TV
- 1969 Postrešček Josip; Sedmina, r. Matjaž Klopčič, Viba film Ljubljana
- 1967 Petrov oče; Grajski biki, r. Jože Pogačnik, Viba film Ljubljana
- 1967 Pijani; Zgodba, ki je ni, r. Matjaž Klopčič, Viba film LJubljana
- 1963 Berač; Srečno Kekec, r. Jože Gale, Viba film Ljubljana
- 1963 Župnik; Samorastniki, r. Igor Pretnar, Triglav film Ljubljana
- 1961 Tone Smrekar; Družinski dnevnik, r. Jože Gale, Viba film Ljubljana
- 1959 Koval; Tri četrtine sonca, r. Jože Babič, Triglav film Ljubljana
- 1957 Prof. Slapar; Ne čakaj na maj, r. František Čap, Triglav film Ljubljana
- 1955 Dr. Koren; Trenutki odločitve, r. František Čap, Triglav film Ljubljana
- 1955 Andrej Vitužnik; Tri zgodbe, r. Jane Kavčič, Igor Pretnar, France Kosmač, Triglav film Ljubljana
- 1953 Prof. Slapar – Kozinus; Vesna, r. František Čap. Triglav film Ljubljana
- 1953 Pavle; Jara gospoda, r. Bojan Stupica, Triglav film Ljubljana
- 1951 Borut; Trst, r. France Štiglic, Triglav film, Ljubljana
- 1948 Drejc; Na svoji zemlji, r. France Štiglic, Triglav film Ljubljana
Nagrade
- 1949 Prešernova nagrada za vlogo Jermana v Cankarjevih Hlapcih
- 1959 Prešernova nagrada za vlogo Alekseja Gornika v Cankarjevi komediji
Viri in literatura
- Filmografija slovenskih celovečernih filmov 1931-1993, Izdajatelj: Slovenski gledališki in filmski muzej Ljubljana, urednica Silva Furlan; Ljubljana 1994
- Marko Košir: STANE SEVER: Genij na gledališkem odru, Založba Pivec, 2024